“Intuita është shpesh impulsive dhe shumë impulse janë intuitive”/ Si ndikon ajo te vetëkontrolli?

Në një eksperiment tashmë të famshëm të botuar në Journal of Consumer Research, Baba Shiv dhe Alexander Fedorikhin u kërkuan studentëve të zgjidhnin midis tortës me çokollatë ose një sallate të shëndetshme frutash. Para kësaj, nxënësve iu kërkua të mësonin përmendësh një numër, të cilin ata e mbanin parasysh kur zgjidhnin ëmbëlsirën e tyre dhe që duhej ta raportonin më vonë. Gjysma e studentëve mësuan përmendësh një numër dyshifror (të themi, “18”), ndërsa gjysma tjetër një numër shtatëshifror (të themi, “6853924”). Ata me numër të gjatë zgjodhën tortën me çokollatë më shpesh (63 përqind e pjesëmarrësve) sesa ata me atë të shkurtër (41 përqind e pjesëmarrësve).

Ky është vetëm një nga shumë eksperimentet psikologjike duke përdorur manipulime (në këtë rast, duke mbajtur një numër në mendjen tuaj) për të ndryshuar vendimet e njerëzve. Në mënyrë të veçantë, për të anuar ekuilibrin midis intuitës dhe mendimit, ose për të dëmtuar vetëkontrollin tuaj, që ndonjëherë është e njëjta gjë.

Intuita kundër mendimit

Intuita dhe (mungesa e) vetëkontrollit kanë shumë të përbashkëta. Të dy ndihen mirë dhe të dy mund t’ju vënë në telashe. Intuita, vetëkontrolli dhe eksperimenti i tortës mund të kuptohen duke përdorur teoritë e procesit të dyfishtë, të popullarizuara nga fituesi i çmimit Nobel Daniel Kahneman dhe shumë psikologë të tjerë. Sipas këtyre teorive, vendimet tona vijnë pjesërisht nga proceset që janë të shpejta, impulsive dhe automatike (Sistemi I), por edhe nga procese të tjera që janë më të ngadalta, debatuese dhe njohëse (Sistemi II). Kur shihni një tortë me çokollatë, impulsi juaj i parë mund të jetë ta hani atë, ndërsa një zë i brendshëm ju kujton qëllimin tuaj për të mbajtur zakone më të shëndetshme të të ngrënit. Kur vendosni të merrni një rrezik financiar në momentin e duhur, mund të dëshironi t’i kujtoni vetes pasojat nëse gjërat shkojnë keq dhe të balanconi përfitimet dhe rreziqet me më shumë kujdes.

Intuita është shpesh impulsive dhe shumë impulse janë intuitive. Vetëkontrolli, nga ana tjetër, nuk ka të bëjë vetëm me ndalimin e vetes që të mos biesh në tundim. Ka të bëjë gjithashtu me frenimin e impulseve dhe kontrollin e intuitës suaj. Shumë masa të intuitës (siç është testi i reflektimit njohës i përmendur në këtë postim) përpiqen të vlerësojnë se sa të mirë janë njerëzit në ndalimin e Sistemit I në kohë dhe duke e lënë Sistemin II të ekzekutojë shfaqjen.

Nga ky hulumtim mund të nxirren mësime të rëndësishme që mund të jenë të rëndësishme për jetën tonë të përditshme. Një prej tyre vjen nga manipulimet që përdorin psikologët eksperimentalë për të zhvendosur ekuilibrin midis proceseve impulsive (intuitive) dhe deliberative, si në eksperimentin e tortës.

Taksimi i trurit

Si dhe pse funksionojnë këto manipulime? Truri juaj vazhdimisht përpiqet të automatizojë sjelljet e shpeshta dhe t’ju lirojë të bëni gjëra të tjera. Për shembull, mendoni se sa e vështirë ishte të drejtonit një makinë kur morët lejen e nxënësit tuaj dhe krahasojeni atë me mënyrën se si vozitni disa (ose shumë) vite më vonë. Çelësi është se diskutimi është fleksibël, por ka nevojë për burime njohëse, ndërsa proceset automatike ose intuitive janë shkurtore të lidhura me kabllo, të cilat e zëvendësojnë fleksibilitetin në favor të të qenit pa mundim, duke ju lejuar të vozitni ndërsa i përgjigjeni një telefonate (pa duar).

Psikologët eksperimentalë përdorin këtë vëzhgim për të “taksuar trurin” dhe për të manipuluar subjektet që të jenë më intuitivë dhe më pak të aftë për të frenuar sjelljen impulsive. Logjika është që, nëse burimet njohëse tatohen, diskutimi dhe njohja janë më të vështira, dhe ne natyrshëm biem në një modalitet të Sistemit I (një mënyrë të menduari më intuitive, më pak e kontrolluar) e cila nuk ka nevojë për ato burime që janë hequr.

Për shembull, eksperimenti i tortës është një shembull i një manipulimi të quajtur “ngarkesa njohëse”. Mbajtja e numrit të gjatë në memorie takson trurin duke përdorur burime njohëse, të cilat nuk janë të disponueshme kur zgjidhni ëmbëlsirën tuaj. Prandaj, vendimi juaj bëhet më impulsiv. Tortë! Tortë! Shumë në mendjen tuaj (dhe një numër shtatëshifror duket të jetë i mjaftueshëm), dhe ju shkoni me zorrët tuaja. Ose, me fjalë të tjera, nuk arrini të kontrolloni impulset tuaja.

Një mënyrë tjetër standarde për të anuar ekuilibrin midis mendimit dhe intuitës, ose për ta bërë më të vështirë kontrollin e impulseve tuaja, është presioni i kohës. Kjo është, duke i bërë njerëzit të vendosin me nxitim. Dhe rezultatet janë shpesh të ngjashme. Logjika këtu është se diskutimi është i ngadalshëm, por proceset impulsive janë të shpejta. Nëse duhet të vendosni shpejt, vendimet tuaja do të ndjekin më shpesh zorrën tuaj. Hulumtimet kanë treguar se presioni i kohës ndikon në të gjitha llojet e vendimeve, duke përfshirë konsumin, vendimet nën rrezik (investimet), madje edhe sjelljen etike ose sa bashkëpunues jeni.

Ndaloni dhe mendoni

Dhe pse ka rëndësi kjo në jetën tonë të përditshme? Mendoni për këtë. Dy manipulimet më të rëndësishme për t’i bërë njerëzit të humbasin kontrollin dhe të jenë më intuitivë janë ngarkesa njohëse dhe presioni i kohës. Ngarkesa njohëse do të thotë të vendosësh duke pasur gjëra të tjera në mendjen tënde, dhe presioni i kohës do të thotë të vendosësh me nxitim. I bie ziles? A nuk ia bën këtë vetes të paktën një pjesë të kohës? Në jetën tonë gjithnjë e më të furishme, gjithnjë e më komplekse personale dhe profesionale, ne mund të marrim gjithnjë e më shumë vendime me nxitim dhe me gjëra të tjera në mendjen tonë.

Këtu është një mënyrë e thjeshtë për të menduar si për intuitën ashtu edhe për vetëkontrollin në një mësim praktik. Intuita është aty për të zëvendësuar të menduarit e duhur dhe vendimmarrjen e kujdesshme kur nuk keni kohë ose nuk keni burimet njohëse për t’u marrë me vendimin, por absolutisht duhet të vazhdoni përpara. Nëse jeni në mes të rrugës dhe dëgjoni një makinë që vjen, mos ndaloni dhe mendoni. Me çdo kusht, shko me zorrët dhe largohu nga rruga. Shpejt. Nëse ju duhet të zgjidhni një restorant për sonte dhe ka një duzinë detyrash të rëndësishme në tryezën tuaj, mos filloni të kontrolloni komentet e klientëve dhe të kërkoni nëse ka vende të reja në qytet. Thjesht pyesni veten se si ndiheni ose zgjidhni një restorant që tashmë e njihni dhe vazhdoni me gjëra më të rëndësishme. Megjithatë, joshja e intuitës është se ajo ndihet mirë dhe e natyrshme, dhe do të tundoheni ta ndiqni atë edhe kur nuk jeni me nxitim.

Vetëkontrolli është aty për t’ju bërë të ndaloni dhe të mendoni kur nuk ka nevojë të nxitoni. Kamerieri ju pret për të porositur ëmbëlsirë. Koha për t’i kujtuar vetes se ju jeni klienti dhe nuk ka asnjë nxitim të vërtetë. Thjesht merrni edhe një minutë për të kontrolluar menunë në vend që të shkoni me atë ëmbëlsirë të ditës të vendosur në mënyrë të dukshme dhe të pasur me kalori. Emailet urgjente presin përgjigjen tuaj. Koha për të pyetur veten nëse ato email janë gjithashtu urgjente për ju. Ndoshta është më mirë të ndaloni dhe të planifikoni ditën tuaj, dhe ndoshta të lini përgjigjen e emaileve për më vonë, kur të keni bërë përparim me detyra më të rëndësishme. A ndiheni pozitiv dhe të paqartë për atë marrëveshje biznesi me përfaqësuesin e mirëfolur dhe të mirë? Koha për një periudhë ftohjeje dhe për të kontrolluar nëse ka opsione të tjera. Ilaçi për vendimet e këqija të marra me nxitim mund të jetë thjesht të pyesni veten “A mund të ndalem dhe të mendoj?”